اجرت المثل چیست؟
اجرت المثل می‌تواند بهای کاری باشد که یک فرد انجام داده است و یا خسارت ناشی از استفاده از مال شخص دیگر و عواملی از این دست باشد. به عبارت دیگر اجرت المثل بهای انجام عمل یا استیفای منفعت از مال دیگری است که نسبت به آن توافقی وجود ندارد. با توجه به اصل آزادی اراده، افراد در انعقاد عقود خود، آزادند و در صورت پیش بینی هر روشی جهت جبران خسارت به شرطی که ناقض قانون نباشند قاضی ملزم به تبعیت از آن است. با این همه گاهی پیش می‌آید که یا اراده افراد معتبر نبوده و یا جبران خسارت مورد توافق نبوده و یا اساسا توافقی در میان نیست که در این صورت جبران نشدن خسارت اتفاقی نا عادلانه است. از این رو قانونگذار، اجرت المثل را برای جبران خسارت پیش بینی کرده است. در حقیقت اجرت المثل مبلغی است که در عرف و بازار، شخص مسئول باید در قبال منافع استفاده شده یا تلف شده، به مالک پرداخت نماید. بدین لحاظ اجرت المثل در برابر اجرت المسمی قرار میگیرد که نوع اخیر از یک قرارداد صحیح نشات گرفته است.
انواع اجرت المثل
انواع اجرت المثل بر اساس منشا و دلیلی که تعیین می‌شوند، به دو نوع: اجرت المثل منفعت ناشی از کار و اجرت المثل منفعت ناشی از مال تقسیم می‌شوند.
در موارد مختلفی مالک را مستحق دریافت اجرت المثل دانسته است. یکی از مثال‌های پر کاربرد این موضوع، اجرت المثل عین مستاجره است در زمانی که قرارداد اجاره به پایان رسیده است. در همین راستا قانون مدنی در ماده ۴۹۴ بیان کرده است که: «عقد اجاره به محض انقضاء مدت بر طرف میشود و اگر پس از انقضاء آن مستاجر عین مستاجره را بدون اذن مالک مدتی در تصرف خود نگاه دارد موجر برای مدت مزبور مستحق اجرت المثل خواهد بود اگر چه مستاجر استیفاء منفعت نکرده باشد و اگر با اجازه مالک در تصرف نگه دارد وقتی باید اجرت‌المثل بدهد که استیفاء منفعت کرده باشد مگر اینکه مالک اجازه داده باشد که مجانا استفاده نماید.»
اجرت المثل عمل جهت طرح دعوای مطالبه اجرت المثل عمل داشتن هر یک از شرایط زیر الزامی است
اولاً: انجام دهنده سال قصد تبرع یا مجانی بودن را نداشته باشد.
دوماً: در عرف نیز آن عمل یا کار اداری اجر و مزد داشته باشد.
سوماً: عمل یا کار و فعالیت بر حسب دستور آن شخص باشد که کار برایش انجام شده است.
معمولاً برای مطالبه اجرت المثل طرف مقابل مخالفت می‌کند و شخص الزاماً باید طرح دعوای مطالبه اجرت‌المثل عمل یا فعالیت خود را در دادگاه مطرح کند که با توجه به نظریه کارشناسی مبلغ اجرت المثل معین میشود. نکته حائز اهمیت این که برای اعمالی که غیر قانونی و مشروع نباشد نمی توان مطالبه اجرت المثل نمود. چرا که قانون از عمل غیرشرعی و بر خلاف قانون حمایت نمی‌کند.
اجرت المثل ایام زوجیت یکی از نمونه های مبتلا به اجرت المثل راجع به عمل یا کار اجرت المثل ایام زوجیت می باشد که از جمله حقوق مالی زوجه برشمرده شده است. زن وظیفه قانونی و شرعی نسبت به انجام امور منزل مانند آشپزی، شیر دادن به فرزند، رسیدگی به فرزندان و ... ندارد و در صورت جمع شرایط می تواند از شوهر خود ظلب مزد نماید و شوهر ملزم به پرداخت آن خواهد بود.
شرایط قانونی مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت
انجام کارهای منزل باید به دستور یا خواسته شوهر باشد.
زن قصد تبرع نداشته باشد. (زن قصد به رایگان انجام دادن کارهای منزل را نداشته باشد و نیت او در زمان انجام کارها بدین گونه بوده است که در ازای آن از شوهر خویش اجرت دریافت کند) نحوه مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت
جهت مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت زن می‌بایست اقدام به ثبت دادخواست و علیه شوهر خویش دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت را اقامه نماید. دادگاه با ابلاغ زوجین و تشکیل جلسه به بررسی این موضوع خواهد پرداخت که آیا زن مستحق دریافت اجرت المثل می‌باشد یا خیر.
اگرچه به ظور معمول مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت در زمان متارکه و درخواست طلاق زوجین صورت می گیرد ولی باید توجه داشت در دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت، طلاق فی‌مابین زوجین الزامی نیست به عبارت دیگر، زن هر زمان که بخواهد می‌تواند از شوهر خویش اجرت المثل ایام زوجیت را مطالبه نماید. *
اگر زوجین، مبلغ مشخصی به عنوان اجرت المثل ایام زوجیت در عقد نامه قید کنند، تنها همان مبلغ قابل مطالبه خواهد بود. همچنین، انجام رایگان امور و کارهای منزل توسط زن و عدم استحقاق اجرت در ازای انجام آنها قابل درج در عقدنامه می‌باشد. در این صورت زن نمی‌تواند بعدا اجرت المثل ایام زوجیت را از شوهر مطالبه نماید.
*اجرت المثل ایام زوجیت با در درنظر گرفتن سال‌های زندگی مشترک توسط قاضی رسیدگی کننده با جلب نظر کارشناس، تعیین میشود و میزان آن به سنوات زندگی مشترک بستگی دارد؛بدین معنا که با افزایش سال‌های زندگی مشترک، به تبع آن نیز میزان اجرت المثل زن افزایش خواهد یافت.