اجرت المثل میتواند بهای کاری باشد که یک فرد انجام داده است و یا خسارت ناشی از استفاده از مال شخص دیگر و عواملی از این دست باشد. به عبارت دیگر اجرت المثل بهای انجام عمل یا استیفای منفعت از مال دیگری است که نسبت به آن توافقی وجود ندارد.
با توجه به اصل آزادی اراده، افراد در انعقاد عقود خود، آزادند و در صورت پیش بینی هر روشی جهت جبران خسارت به شرطی که ناقض قانون نباشند قاضی ملزم به تبعیت از آن است.
با این همه گاهی پیش میآید که یا اراده افراد معتبر نبوده و یا جبران خسارت مورد توافق نبوده و یا اساسا توافقی در میان نیست که در این صورت جبران نشدن خسارت اتفاقی نا عادلانه است. از این رو قانونگذار، اجرت المثل را برای جبران خسارت پیش بینی کرده است.
در حقیقت اجرت المثل مبلغی است که در عرف و بازار، شخص مسئول باید در قبال منافع استفاده شده یا تلف شده، به مالک پرداخت نماید.
بدین لحاظ اجرت المثل در برابر اجرت المسمی قرار میگیرد که نوع اخیر از یک قرارداد صحیح نشات گرفته است.
انواع اجرت المثل
انواع اجرت المثل بر اساس منشا و دلیلی که تعیین میشوند، به دو نوع: اجرت المثل منفعت ناشی از کار و اجرت المثل منفعت ناشی از مال تقسیم میشوند.
در موارد مختلفی مالک را مستحق دریافت اجرت المثل دانسته است. یکی از مثالهای پر کاربرد این موضوع، اجرت المثل عین مستاجره است در زمانی که قرارداد اجاره به پایان رسیده است. در همین راستا قانون مدنی در ماده ۴۹۴ بیان کرده است که:
«عقد اجاره به محض انقضاء مدت بر طرف میشود و اگر پس از انقضاء آن مستاجر عین مستاجره را بدون اذن مالک مدتی در تصرف خود نگاه دارد موجر برای مدت مزبور مستحق اجرت المثل خواهد بود اگر چه مستاجر استیفاء منفعت نکرده باشد و اگر با اجازه مالک در تصرف نگه دارد وقتی باید اجرتالمثل بدهد که استیفاء منفعت کرده باشد مگر اینکه مالک اجازه داده باشد که مجانا استفاده نماید.»
